«Երբ բարձրաստիճան պաշտոնյան հարցնում է` կոմպոզիտորը պետք է փո՞ղ ստանա, սա արդեն մտածելակերպի խնդիր է»
13.03.2020 | 03:01
-Պարոն Սաթյան, խոսեցիք տեսաբանների, մասնագիտական քննադատության մասին: Քննադատությունը և ցենզուրան շա՞տ են տարբերվում ստեղծագործողի համար:
-Իհարկե, տարբերվում են: Բայց Հայաստանում ցենզուրա հասկացությունը համարյա թե չի գործում: Սովետի ժամանակ էլ չի աշխատել:
-Ինչու՞, որովհետև հայերն ըմբո՞ստ էին, թե՞ ճարպկորեն կարողանում էին շրջանցել խորհրդային ցենզուրայի կաղապարները, որոնք անվիճելիորեն կային և թելադրվում էին:
-Դա ճկունության հարց էր: Մեր կոմպոզիտորները կարողացել են անել այն, ինչ իրենց հոգեհարազատ է եղել: Վերցնենք հենց Առնո Բաբաջանյանի օրինակը: Մարդը երգեր էր գրում, չէ՞: Հենց երգերի շնորհիվ է, որ շատերը ճանաչում են նրան: Բայց միաժամանակ գրում էր «Վեց պատկեր», «Ջութակի սոնատ», այլ ստեղծագործություններ: Դա արդեն բոլորովին այլ որակ էր: Հայերի համար մի բանն է դժվար՝ շարունակականությունն ապահովելը: Յուրաքանչյուր բան ունի սկիզբ և շարունակություն: Եվ եթե որևէ մեկը որևէ ոլորտում ինչ-որ բան է անում, չպիտի անտեսի իրենից առաջ արվածը: Երբեմն այս կամ այն արվեստագետի մասին ասում են, թե նա միակն է աշխարհում: Սա այն դեպքն է, երբ տվյալ մարդը չգիտի, թե ինչ է կատարվում աշխարհում, դրա համար էլ կարծում է, թե ինքը միակն է, թե իր արածի նմանը ոչ ոք չի արել աշխարհում: Այս հոգեբանությունից պետք է հրաժարվել:
-Հետխորհրդային շրջանում տագնապի առիթ էր դարձել հատկապես երաժշտական դպրոցների վիճակը: Անշուշտ, կրթությունն առհասարակ այս տասնամյակներին դարձել է անհաջող փորձարկումների դաշտ, բայց և այնպես երաժշտական դպրոցներն առավել խոցելի են դարձել: Այսօր կա՞ ինչ-որ տեղաշարժ՝ երաժշտական դպրոցների հանդեպ հետաքրքրության առումով:
-Կարծում եմ՝ կան բաներ, որոնք մենք պետք է ընդօրինակեինք նախորդ՝ խորհրդային համակարգից: Այսօր երաժշտական դպրոցի դասատուն վարձատրվում է երկու անգամ պակաս հանրակրթական դպրոցի ուսուցչից:
-Այն դեպքում, որ հանրակրթական դպրոցի ուսուցիչն էլ առանձնապես արժանապատիվ աշխատավարձ չի ստանում:
-Այո՛: Ժամանակին երաժշտական դպրոցներում պարտադիր գոյություն ունեին կոմպոզիցիայի դասարաններ: Այսօր դրանք հանվել են ծրագրից: Ճիշտ է, հատուկենտ դպրոցներում կարելի է գտնել կոմպոզիցիայի դասարաններ՝ ըստ տնօրենի ցանկության: Այսօրվա կոմպոզիտորներից շատերն են անցել այդ դասընթացը: Օրինակ՝ վերջերս Միքայել Պողոսյանի՝ մրցանակ ստացած ֆիլմի երաժշտությունը գրել է Դավիթ Հալաջյանը, որն իր կոմպոզիտորական կրթությունն սկսել է հենց այդ դասընթացներից՝ Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցում: Ես էի այնտեղ դասավանդում կոմպոզիցիա: Այսօր կոնսերվատորիայի կոմպոզիցիայի ամբիոնում երկու կուրս ուղղակի դատարկ է: Այսինքն՝ այդ բաժին ընդհանրապես չեն դիմում: Իսկ ինչու՞: Որովհետև հիմքը չկա, որովհետև դպրոցներում այդ կրթությունը չեն ստանում, ուսումնարաններում՝ նույնպես: ՈՒրեմն ո՞ր հիմքով հետո շարունակեն սովորել կոնսերվատորիայում: Այնպես որ, տագնապն այսօր էլ կա: Կոմպոզիտորների միությունն անցկացնում է պատանի կոմպոզիտորների մրցույթ, որ կոչվում է Էդվարդ Միրզոյանի անունով: Դրա շնորհիվ երեխաներն անցնում են կոմպոզիցիայի դպրոց և շարունակում կոմպոզիտորական գիծը: Երևի թե պետք է վերանայել որոշ բաներ: Պետք է դիտարկել լայն հարթության մեջ. արդյոք մենք իրավունք ունե՞նք հրաժարվելու այդ արժեքից, թե՞ ոչ:
-Հրաժարվել կոմպոզիցիայի դասարաններից չի՞ նշանակում ուղղակի թաղել կոմպոզիտորական արվեստը:
-Իհարկե, թաղում ենք: Ավելին, մենք փոքրաթիվ ազգ ենք, և աշխարհին ներկայանում ենք հիմնականում մեր արվեստով: Այսօրվա նման վերաբերմունքի պատճառով վաղը չենք կարող համապատասխանել առաջադեմ աշխարհի միտումներին, պահանջներին: Իսկապես մտածելու տեղ ունենք: Համակարգը պետք է փոխվի: Մենք չենք կարող մեզ պահել այնպես, ինչպես պահում են մեծաքանակ ազգերը:
-ՈՒզում եք ասել, որ մեծաքանակ ազգերը կարո՞ղ են անփույթ լինել իրենց արվեստի հանդեպ:
-Այո՛: Եթե մի քանի տասնյակ միլիոն է տվյալ ժողովուրդը, նրա համար կարևոր չէ, թե քանի կոմպոզիտոր կունենա: Իսկ մենք քիչ ենք, պետք է մեր անհատներին խրախուսենք և ունեցած լավ ավանդույթները շարունակենք: Երբ աշխարհում խոսում են հայ ազգի մասին, նախ և առաջ մեր արվեստն են գնահատում:
-Կոմպոզիտորի համար մեծագույն խթանը համերգներն են, իր ստեղծագործությունների հանրային կատարումները: Բավարար չափով կատարվու՞մ են հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները նվագախմբերի, երգչախմբերի, անհատ երաժիշտների կողմից: Հարցս վերաբերում է թե՛ հայաստանյան, թե՛ արտասահմանյան կատարումներին:
-Այսօր ամեն ինչ որոշում է կատարողը: Մեզ մոտ, մեր ժամանակներում, ավելի շատ գնահատվում է ոչ թե կոմպոզիտորական, այլ կատարողական արվեստը: Ասվածի վառ ապացույցն անգամ պետական երիտասարդական մրցանակն է, որտեղ չկա «լավագույն կոմպոզիտոր» անվանակարգ: Կարելի է կատարել նաև այլազգի կոմպոզիտորների գործերը, բայց պետք է հասկանալ, որ հայ կոմպոզիտորներն անփոխարինելի են: Պետք է մեծ ուշադրություն դարձնել հայ ժամանակակից արվեստին: Իսկ ժամանակակից արվեստը միայն երաժշտությունը չէ: Պետք է հոգ տանել այն մարդկանց նկատմամբ, որոնք այսօր արվեստ են ստեղծում: Ինչ վերաբերում է համաշխարհային ռեզոնանսին, այո՛, այն այսօր բավական մեծ է: Մեր երիտասարդների ստեղծագործություններն այսօր հնչում են տարբեր երկրներում: Խոսեցի Էդվարդ Միրզոյանի անվան մրցույթի մասին: Այդ մրցույթի մասնակիցների ստեղծագործություններից վեցը ներկայացվեցին վերջերս Սանկտ Պետերբուրգում կայացած միջազգային փառատոնում և վեցն էլ արժանացան պատվոգրերի: Մրցույթի մասնակից պատանիների ստեղծագործությունները հնչել են նաև Բելգիայում կայացած համերգի ժամանակ: Նրանց գործերը կատարում են այլազգի երաժիշտներ: Այնպես որ, գործընթացը կա: Ինչ վերաբերում է նվագախմբային կատարումներին, ասեմ, որ նախկինում ռադիոյի և հեռուստատեսության նվագախումբն էր կատարում երիտասարդների գործերը, էքսպերիմենտալ գործեր: Իսկ սա շատ կարևոր է: Կոմպոզիտորը պետք է լսի իր գործը: Մի բան է, երբ նա տեխնիկապես պատրաստում, գրում է գործը, այլ բան է, որ ականջով լսում է, հասկանում, թե ինքն ինչ է արել: Պետք է ինքդ քեզ համար պարզես՝ որքանո՞վ են իրար համապատասխանում ականջդ ու գրածդ: Լորիս Ճգնավորյանն էլ էր իր երկրորդ նվագախմբով կատարում մեր երիտասարդների գործերը, էքսպերիմենտալ գործեր: Այսօր մենք ունենք երկու նվագախումբ, որոնք ծավալում են պետական մասշտաբի գործունեություն: Երկուսն էլ էքսպերիմենտալ գործեր չեն ուզում կատարել: Նրանք պատրաստի գործեր են ուզում: Շատ հաճախ էքսպերիմենտալ գործերը մնում են տեսադաշտից դուրս, չեն հնչում: Իսկ ես կարծում եմ, որ դրանք պարտադիր պետք է հնչեն, անգամ եթե սկզբում հավաքեն շատ քիչ հանդիսատես, որովհետև ստեղծագործողը առանց լսելու չի կարող լավ ճանաչել նվագախումբը, պատկերացնել հարաբերությունները վոկալի և գործիքային երաժշտության միջև: Դա փորձնական դաշտ է, որ ներկայում մենք միշտ չէ, որ կարողանում ենք ապահովել: Կամերային գործերի դեպքում ավելի հեշտ է, մի քանի հոգու հաջողվում է հավաքել, և կատարվում է ստեղծագործությունը: Սիմֆոնիկ ստեղծագործությունների դեպքում դժվար է: Երևի պետք է այդ ուղղությամբ մտածել: Իսկ դա պետք է լինի պետական մտածողություն: Դրան պետք է աջակցի պետությունը: Պետք է ինչ-որ դոտացիա լինի, ինչ-որ գումարներ լինեն, որ ներդրվեն հենց այսպիսի գործերի վրա: Ցավոք, այս ամենը միշտ չէ, որ հասկանում են, և բոլորը չէ, որ հասկանում են: Ոմանց թվում է, թե մեծ գործերը ծնվում են միանգամից ու նվագախմբի կողմից իսկույն կատարվում: Ես այս առումով միշտ օրինակ եմ բերում Գուստավ Մահլերին՝ ռոմանտիզմի դասականին: Նա փայլուն դիրիժոր էր, և երբ իր առաջին սիմֆոնիան նվագախումբը կատարել է, դրանից հետո նա իր ստեղծագործության մեջ 365 փոփոխություն է արել: Հասկանու՞մ եք, մարդը լսել է ու արել այդքան փոփոխություն: Իսկ մենք այդ իմաստով խնդիր ունենք, մեզ պետք են էքսպերիմենտալ գործերի նվագախմբային կատարումներ: Մենք շատ խնդիրներ ունենք, իսկ ամենալուրջը մոտեցումների խնդիրն է: Երբ բարձրաստիճան պաշտոնյան հարցնում է` կոմպոզիտորը պետք է փո՞ղ ստանա, սա արդեն մտածելակերպի խնդիր է: Պետական մտածողությունն ամենքին տրված չէ: Ամեն մարդ չէ, որ կարող է հասկանալ այն խնդիրները, որոնք այսօր ծառացել են կոմպոզիտորական դպրոցի առջև: Մեկ հոգին այս հարցը չի կարող լուծել: Վաղը ես չեմ լինի: Եվ ի՞նչ պիտի անի ինձանից հետո եկողը. այս հարցի պատասխանը ինքս էլ դեռ չեմ գտնում: Ես ստեղծագործող մարդ եմ, բայց ամբողջովին նվիրվել եմ միությանը և ուզում եմ, որ այս միությունը շարունակի իր գործունեությունը, որ շարունակական լինեն, հնչելի լինեն մեր կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները: Մեր ասպարեզում հաջողությունը միանգամից չի գալիս, դա կաթիլ առ կաթիլ պետք է կուտակես: Եվ եթե դա չեն հասկանում այն մարդիկ, որոնցից կախված է այս գործընթացը, մենք ունենում ենք լուրջ դժվարություններ: Լինելով հասարակական կազմակերպություն՝ կոմպոզիտորների միությունը հսկայական գործ է անում, բայց մենք միայնակ չենք կարող հաղթահարել բոլոր դժվարությունները:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ